Φιμώνοντας την κριτική με πρόσχημα την πανδημία 

Η έρευνα του οργανισμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων “Civil Liberties Union for Europe”, εξηγεί πώς η διαχείριση της πανδημίας αξιοποιήθηκε από τις κυβερνήσεις για να περιορίσουν αδικαιολόγητα τον αστικό δημόσιο χώρο, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες σε ολόκληρη την ΕΕ.

Ακολουθεί η περίληψη των κυριότερων σημείων της έρευνας:

Για την προστασία της δημόσιας υγείας, οι κυβερνήσεις υιοθέτησαν μέτρα που άλλαξαν ριζικά τον τρόπο που ζούμε. Οι προσωρινοί περιορισμοί ορισμένων ελευθεριών ίσως είναι απαραίτητοι προκειμένου να σωθούν ζωές και να προστατευθούν ομάδες υψηλού κινδύνου. Πολλές όμως κυβερνήσεις έχουν υιοθετήσει προβληματικά μέτρα στο όνομα της προστασίας της δημόσιας υγείας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα μέτρα που λαμβάνονται είναι απλά υπέρ του δέοντος. Σε άλλες περιπτώσεις δε, ορισμένες κυβερνήσεις εκμεταλλεύονται σκοπίμως την ύπαρξη του ιού Covid-19 για να υπονομεύσουν τη δημοκρατία και τις ατομικές ελευθερίες, με τρόπο που ουσιαστικά θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Συγκεκριμένα, επέβαλλαν αχρείαστους και δυσανάλογους περιορισμούς όσον αφορά το δικαίωμα διαμαρτυρίας, έκφρασης δημόσιου λόγου, πρόσβασης σε πληροφορίες και ελευθερίες συναναστροφής, οι οποίοι επιτρέπουν στο κοινό να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων.

Τα δικαιώματα αυτά είναι πολύ σημαντικά, καθώς προσφέρουν στους πολίτες όλα τα εργαλεία που χρειάζονται προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι οι κυβερνήσεις λειτουργούν προς το συμφέρον τους, όσον αφορά τη διαχείριση μιας πανδημίας.

Η αναφορά αυτή καταγράφει ορισμένα από τις πιο εντυπωσιακά συμπεράσματα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκθέτει τον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις οδήγησαν τις χώρες τους σε αχρείαστους και δυσανάλογους περιορισμούς στο πεδίο της δημόσιας έκφρασης και ελευθερίας και σε υπέρμετρη παρεμπόδιση του ακτιβισμού και της δημοκρατικής συμμετοχής στο όνομα της αντιμετώπισης της πανδημίας.

Αν και κάποιες χώρες διακρίνονται σε τέτοιου είδος κατάχρηση και περιορισμούς, φαίνεται ότι οι τακτικές αυτές βρίσκουν πεδίο σε διάφορα κράτη της Ε.Ε. Περισσότερες από τις μισές Ευρωπαϊκές χώρες απέτυχαν να διαφυλάξουν τα δικαιώματα των πολιτών για ειρηνική συνάθροιση. Αντί να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να εκφράσουν την αντίθεσή τους χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η δημόσια υγεία, οι κυβερνήσεις έκαναν κατάχρηση των κανόνων που αφορούν τις αποστάσεις που πρέπει να τηρούνται, για να επιβάλλουν καθολικές απαγορεύσεις σε ειρηνικές διαμαρτυρίες, όπως αναφέρονται για παράδειγμα στο Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ρουμανία και Σλοβενία.

Ωστόσο, όσοι διεκδίκησαν το δικαίωμα αυτό, ήρθαν αντιμέτωποι με την παρεμβατική παρακολούθηση (όπως στη Σλοβενία) και με βαριές κυρώσεις (όπως στο Βέλγιο, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Σλοβακία ή Ισπανία).

Αρκετές ειρηνικές διαδηλώσεις αντιμετωπίστηκαν βίαια από τις αστυνομικές δυνάμεις, για παράδειγμα στη Γαλλία και στη Σουηδία. Σε έναν αριθμό χωρών, οι αυστηροί περιορισμοί των συναθροίσεων παρέμειναν εν ισχύ ακόμα και όταν τα μέτρα τήρησης των αποστάσεων χαλάρωσαν και άνοιξε το λιανεμπόριο. Μόνο στην περίπτωση της Ρουμανίας εξακολουθεί να υφίσταται απαγόρευση συναθροίσεων.

Σε πολλές χώρες, η ταχεία νομοθεσία και οι αλλαγές στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες έχουν πλήξει σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα των πολιτών, ακτιβιστών και Δημόσιων Κοινωνικών Οργανώσεων να έχουν λόγο πάνω σε κυβερνητικές πράξεις. Η τάση αυτή παρατηρείται σε χώρες όπως η Γερμανία, Ολλανδία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβενία και Ισπανία. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης εργαλειοποιήθηκε από ορισμένες κυβερνήσεις, όπως της Ουγγαρίας, Πολωνίας και Σλοβενίας προκειμένου να πετύχουν περαιτέρω αποδυνάμωση των περιβαλλοντικών και δικαιωματικών προτύπων. Ταυτόχρονα, ο περιορισμός στο δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφορίες δημοσίου συμφέροντος έκανε πιο δυσδιάκριτο τον τρόπο με τον οποίο οι Αρχές ενίσχυσαν τις παρεμβατικές τους δυνατότητες, όπως αναφέρεται για παράδειγμα στην Αυστρία, Τσεχία, Ουγγαρία, Ιταλία, Ολλανδία, Ρουμανία και Σλοβενία.

Αυτή η καταπίεση της δημοκρατικής έκφρασης ενισχύθηκε σε ορισμένα κράτη με πραγματική καταστολή της ελευθερίας και έκφρασης.

Σε έναν αριθμό χωρών, οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν την ανάγκη παρεμπόδισης διασποράς ψευδών ειδήσεων ως πρόσχημα, προκειμένου να λογοκρίνουν την ελευθερία του λόγου, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ουγγαρία και Ρουμανία και ακολούθως την Βουλγαρία. Αναφέρεται επίσης ότι οι Αρχές αρνήθηκαν να συνδιαλεχθούν με δημοσιογραφικούς, ακτιβιστές και Δημόσιους Κοινωνικούς Οργανισμούς, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις προχώρησαν σε λογοκρισία και αποκλεισμό, όταν ενοχλήθηκαν από ερωτήσεις ή δέχθηκαν κριτική όσον αφορά τις κυβερνητικές πρακτικές που εφαρμόστηκαν. Υπήρξαν επίσης αναφορές σε μεθόδους απειλών και εκβιασμών, ιδιαιτέρως στη Σλοβενία.

Σε αρκετές χώρες οι περιορισμοί που σχετίζονται με την πανδημία είναι απλά το τελευταίο σε μια σειρά από μέτρα που έχουν ληφθεί τα τελευταία χρόνια, τα οποία αποκαλύπτουν μια επικίνδυνη οπισθοδρόμηση όσον αφορά τις ελευθερίες των πολιτών, αλλά και τη δημοκρατική συμμετοχή αυτών στις χώρες της Ε.Ε. Ορισμένες κυβερνήσεις εργαλειοποίησαν την ύπαρξη του Covid-19 για να επιταχύνουν την προσπάθεια απαγόρευσης του ακτιβισμού, να περιορίσουν τις δυνατότητες των πολιτών για συμμετοχή σε δημοκρατικές διαδικασίες και να παρακωλύσουν το έργο των Δημοσίων Κοινωνικών Οργανισμών.

Δυστυχώς, οι έγκαιρες ανησυχίες που εξέφρασαν Διεθνείς Φορείς των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης επιβεβαιώθηκαν. Το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις μας απέτυχαν να διαφυλάξουν τα δικαιώματα των πολιτών εν μέσω πανδημίας προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία, όταν οι πολίτες χρειάζονται εργαλεία δράσης για να εξασφαλίσουν ότι οι αντιπρόσωποί τους κάνουν το καλύτερο δυνατό προς όφελος της υγείας τους.

Οι πολίτες προσβλέπουν στη βοήθεια της Ε.Ε προκειμένου να αντιμετωπίσουν το μέτωπο της πανδημίας με τον ασφαλέστερο τρόπο. Πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν αναγνωρίσει ότι η ΕΕ χρειάζεται να αναλάβει μεγαλύτερη δράση ώστε να εμποδίσει όσους εκμεταλλεύονται τη δημόσια δυσαρέσκεια για να προκαλέσουν τον Ευρωσκεπτικισμό. Αλλά εξίσου σημαντικό για την Ε.Ε είναι να προασπίσει τις ελευθερίες των πολιτών στα κράτη – μέλη και να δράσει αποτελεσματικά ενάντια σε όσες κυβερνήσεις εκμεταλλεύονται την κρίση για να αποσιωπήσουν την κριτική και να διαβρώσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις ισορροπίες. Οι θεσμοί της Ε.Ε οφείλουν να χρησιμοποιούν όλα τα διαθέσιμα μέσα προς αποκατάσταση και προώθηση της ελευθερίας των πολιτών, έτσι ώστε να θυμίσουν στις κυβερνήσεις ότι εκπροσωπούν και εργάζονται για τους πολίτες, όχι μόνο εν μέσω πανδημίας αλλά διαχρονικά.

• Μετάφραση Ζωή Βελέντζα

Αναλυτικότερα μπορείτε να διαβάσετε την έρευνα εδώ