Πώς μπορεί να συνυπάρξει η οικονομία με τη δημοκρατία; 

Η οικονομία όπως και η πολιτική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το πολίτευμα μιας χώρας. Τα οικονομικά μοντέλα, όπως και οι πολιτικές θέσεις, επιλέγονται και εφαρμόζονται από την άρχουσα τάξη της εκάστοτε πολιτειακής πραγματικότητας. Σε ένα ολιγαρχικό καθεστώς, όπως είναι αυτό της κοινοβουλευτικής «δημοκρατίας», τις σχετικές αποφάσεις λαμβάνουν οι πολιτικοοικονομικές ελίτ, οι οποίες σε συνδυασμό με τη γραφειοκρατία που τις πλαισιώνει και την οικογενειοκρατία από τις οποίες προέρχονται, συγκροτούν την άρχουσα τάξη. Με άλλα λόγια, ο οικονομικός χώρος, δηλαδή η σφαίρα λήψης οικονομικών αποφάσεων και η περιοχή στην οποία ασκείται η οικονομική εξουσία, μονοπωλείται από την ολιγαρχική άρχουσα τάξη.

Στη δημοκρατική θέσμιση, το ρόλο της άρχουσας τάξης αναλαμβάνουν οι πολίτες στους οποίους και επιστρέφει η εξουσία. Μια εξουσία την οποία έχουν απολέσει στις σύγχρονες ολιγαρχίες, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας. Για να είμαστε ακριβείς, αναφερόμαστε πάντα στη «συνέλευση των πολιτών», δηλαδή στους ενεργούς και συμμετέχοντες πολίτες οι οποίοι μέσω δημοκρατικών διαδικασιών, όπως οι τοπικές συνελεύσεις (βλ. Ισλανδία, Βέλγιο, Ιρλανδία), τα τοπικά δημοψηφίσματα και η διαβούλευση, ασκούν είτε την εξουσία είτε έλεγχο σε αυτήν. Επιπλέον, ο έλεγχος των πολιτών μπορεί να πραγματοποιηθεί και με λιγότερο δημοκρατικές πρακτικές όπως είναι ο θεσμός των εκλογών, πάντα όμως υπό δημοκρατικές προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα με ανακλητούς βουλευτές/εκπροσώπους.

Σε κάθε περίπτωση η δημοκρατική διαδικασία λήψης οικονομικών αποφάσεων περιλαμβάνει τα θετικά χαρακτηριστικά κάθε αντίστοιχης πραγματικά δημοκρατικής πρακτικής, μεταξύ των οποίων είναι η ελευθερία αποφάσεων από εξωτερικές απειλές και οχλήσεις (χρηματισμούς, διαφθορά, εκβιασμούς), η δημιουργία και καλλιέργεια πνεύματος ομόνοιας, εμπιστοσύνης, διαλόγου και κοινωνικής ειρήνης, και τέλος η πολυφωνία και ο πλούτος των επιχειρημάτων. Στοιχεία τα οποία συγκροτούν και θωρακίζουν μια δημοκρατική πολιτεία.

Κατά την εν λόγω λοιπόν πολιτειακή πραγματικότητα, εναπόκειται στους πολίτες, ως άρχουσα τάξη, η επιλογή του οικονομικού μοντέλου που θα ακολουθηθεί για τη δική τους, πλέον ελεύθερη, κοινωνία. Η επιλογή μπορεί να γίνει μεταξύ των υπαρχόντων μοντέλων ή και μέσω της δημιουργίας καινούριου. Όπως και με τις πολιτικές αποφάσεις, έτσι και για τις οικονομικές, η δημοκρατική θεωρεία δεν αναγνωρίζει την αυθεντία των αποκαλούμενων ειδικών και ειδημόνων, αλλά αντιθέτως προτάσσεται η ικανότητα του σώματος των πολιτών, να ενημερώνεται (κατά βάση από τους ειδικούς), να διαβουλεύεται και να καταλήγει σε συλλογικά επωφελείς αποφάσεις. Η ωφέλεια εδώ ορίζεται ως το συλλογικό καλό και συμφέρον για τη δεδομένη κοινωνία τη δεδομένη χρονική στιγμή, παρακάμπτοντας πολλές φορές οικονομικές θεωρίες, μοντέλα, δόγματα και φόρμουλες τα οποία είτε δεν έχουν πρακτική εφαρμογή, είτε απορρίπτονται ως ξενογενή και κοινωνικοοικονομικά αμετάφραστα για την εν λόγω κοινωνία. Άλλωστε, βασικό δημοκρατικό αξίωμα είναι πως μόνο οι πολίτες μπορούν να κατέχουν την αλήθεια και αλήθεια μπορεί να είναι μόνο αυτό που ο ίδιοι οι πολίτες θα πράξουν.

Ο σύγχρονος οικονομικός δογματισμός δεν αναφέρεται σε οικονομικές ιδεολογίες αλλά διατηρεί ως ακρογωνιαίο λίθο του, το κόμμα. Το κόμμα είναι ο πυρήνας των μοντέρνων κυρίαρχων ελίτ. Γύρω από αυτό συγκροτείται μία ομάδα υποστηρικτική του κόμματος, οι πολιτικοί, οι γραφειοκράτες, οι έμμισθοι κομματικοί και οι λοιποί συν αυτώ εξαρτώμενοι, οι οποίοι στο ολιγαρχικό καθεστώς, καταλαμβάνουν σταδιακά ολόκληρη την εξουσία – πολιτική, οικονομική, ιδεολογική.

Σήμερα στον παγκόσμιο χάρτη, η κοινωνική οργάνωση και η ουσία των παραγωγικών σχέσεων καθορίζεται από τους διευθύνοντες του εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος, οι οποίοι βέβαια ανήκουν στην ολιγαρχική καθεστηκυία τάξη. Τα κάθε είδους σοσιαλιστικά / κομμουνιστικά και καπιταλιστικά / αστικά κόμματα, ανήκουν στη σφαίρα της ολιγαρχικής πολιτειακής δόμησης και ως εκ τούτου, αντιμετωπίζουν τους πολίτες ως «κομματικούς υπαλλήλους», τους οποίους διευθύνουν και για τους οποίους λαμβάνουν αποφάσεις (εμμέσως μέσω νόμων και κανόνων λειτουργίας του κράτους, της αγοράς και των εργασιακών σχέσεων, και άμεσα με επιδόματα, διορισμούς και απολύσεις). Βλέπουμε έτσι το μοντέλο λειτουργίας και κανόνων του κόμματος, με το διευθυντήριο από τη μία και την εξαρτώμενη ομάδα των κομματικών υπαλλήλων και χειροκροτητών από την άλλη, να προβάλλεται σε ολόκληρη την κοινωνία και το κράτος. Αποτέλεσμα αυτού, είναι στις εν λόγω ολιγαρχικές χώρες οι πολίτες να μην αποτελούν ποτέ και σε κανέναν πραγματικό βαθμό συνδιαμορφωτές της πολιτικής, της δικαιοσύνης και της οικονομίας τους. Επίσης έτσι καταλήγουμε και στο συμπέρασμα ότι ο πολιτικοοικονομικός χαρακτήρας των σοσιαλιστικών και καπιταλιστικών καθεστώτων είναι ακριβώς ο ίδιος.

Οι ίδιοι ακριβώς κανόνες υποτελείας που ισχύουν στα μέσα παραγωγής και στην αγορά εργασίας, επεκτείνονται και στη διοίκηση της χώρας. Το αυτό ισχύει και με την διαφθορά και βεβαίως και με την αναξιοκρατία. Πηγή των δεινών είναι ολοφάνερα η ολιγαρχική ελίτ η οποία θέτει αυτούς τους πολιτικά εκφυλιστικούς κανόνες της στο κράτος, την οικονομία και κατ’ επέκταση την κοινωνία, έτσι ώστε να εξασφαλίσει την πολιτική της επιβίωση.

Η δημοκρατική προοπτική περί οικονομίας προϋποθέτει πλήρη αποδέσμευση από τον έλεγχο των ελίτ με αντίστοιχη κατάργηση θεσμισμένων οικονομικών διαδικασιών ολιγαρχικής φύσης. Αυτό στην πράξη σημαίνει πως όλες οι μακροοικονομικές αποφάσεις, δηλαδή οι αποφάσεις για τη χάραξη της γενικής κατεύθυνσης της οικονομίας (συνολικό επίπεδο παραγωγής, κατανάλωσης και επενδύσεων και συνακόλουθες ποσότητες εργάσιμου και ελεύθερου χρόνου, χρησιμοποιούμενες τεχνολογίες κ.τ.λ.) λαμβάνονται από το σώμα των πολιτών. Ταυτόχρονα, στο επίκεντρο της οικονομικής πολιτικής εμφανίζονται η οικονομική πολιτική αποκέντρωσης, η πραγματική αξιοκρατία στην αγορά εργασίας, η δημοκρατική παραγωγική ανασυγκρότηση (ο έλεγχος των μέσων επιστρέφει στους πολίτες), ο συμμετοχικός προϋπολογισμός (βλ. Η.Π.Α., Βραζιλία), ο από κοινού προσδιορισμός των αναγκών της κοινωνίας αλλά και του τρόπου ικανοποίησης τους (εισαγόμενα είδη και τι μπορεί να παραχθεί εντός της χώρας). Την νέα ελεύθερη οικονομική πολιτική που θα αποφασίσουν και θα θέσουν οι πολίτες μπορούν να την θωρακίσουν τα παραδοσιακά δημοκρατικά εργαλεία ελέγχου των πολιτών πάνω στην εξουσία όπως τα μη κυβερνητικά ελεγκτικά σώματα πολιτών, οι θεσμοί λογοδοσίας και διαφάνειας.

Τέλος, είναι αλήθεια πως από τη στιγμή που η οικονομία διαχωρίστηκε από το σύνολο των κοινωνικών δραστηριοτήτων και επιβλήθηκε ως ο μοναδικός ηγεμών πάνω σε όλες τις πτυχές της ζωής, τα πάντα κατέληξαν να είναι οικονομία.

Η δημοκρατία είναι η αποκλειστική δύναμη που μπορεί να επανατοποθετήσει τον άνθρωπο, με όλες τις πολύμορφες δυνατότητές του, ως μέτρο κάθε αξίας και κάθε πλούτου. Οι ενεργοί πολίτες μπορούν να δημιουργήσουν μια δημόσια σφαίρα στην οποία θα υπάρχει μια ορθολογική, δημιουργική και ηθική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Οι συνελεύσεις τους είναι οι μόνες που μπορούν να ξεκλειδώσουν όλες τις παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας και να καταλήξουν στο δημοκρατικό σχεδιασμό της οικονομικής πολιτικής και στο οικονομικό σύστημα που θα μετουσιώσει τις δυνάμεις τους σε ανάπτυξη και ευημερία.

• Σταύρος Καλεντερίδης