Δημοκρατικός διαφωτισμός 

Ο Διαφωτισμός ήταν το πνευματικό και φιλοσοφικό κίνημα του 17ου αιώνα εναντίον της τυραννικής διακυβέρνησης των μοναρχικών καθεστώτων και νοοτροπιών της Γηραιάς ηπείρου. Ήταν το ανθρωπιστικό ρεύμα της εποχής του Μοντεσκιέ, του Φαν Ντεν Έντε και του Ρουσσώ, οι οποίοι πρέσβευαν, σε πείσμα των καιρών και του επικρατούντος απολυταρχισμού, την επιστροφή στην κυριαρχία του Λόγου, κατά τα πρότυπα της αρχαίας Ελληνικής θέσμισης της κοινωνίας. Συγκεκριμένα, η επιστροφή αυτή επανέφερε από την πολιτική λήθη το κράτος δικαίου και την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, κατά τα πρότυπα της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας. Εκφραστές του, επί της ουσίας φιλελληνικού αυτού κινήματος στη χώρα μας, υπήρξαν, μεταξύ άλλων, οι Αδαμάντιος Κοραής και Ρήγας Βελεστινλής.

Σήμερα, η Ελλάδα οδηγείται στην αναπόφευκτη πολιτική της αφύπνιση. Ο Ελληνισμός συνειδητοποιεί πως μετά την Επανάσταση, αντάλλαξε τον Οθωμανικό ζυγό με τον ζυγό των προεστών και των κοτζαμπάσηδων, δηλαδή της εγχώριας, ξενοκίνητης και εξαρτημένης Ολιγαρχίας. Η ανάγκη για επιστροφή της Ελλάδας σε πραγματική (και όχι κοινοβουλευτική) δημοκρατία – ένα πολίτευμα το οποίο η χώρα μας δεν γνώρισε ποτέ στη σύγχρονη ιστορία της –  είναι πλέον πιο επιτακτική από ποτέ.

Η πολιτειακή αυτή επιστροφή, και η επαναφορά του δημοκρατικού πολιτεύματος ύστερα από αιώνες πολιτικής λήθης, αξιώνει τη θέσπιση μιας σύγχρονης δημοκρατικής ιδεολογίας, ενός αληθούς ιδεολογικού βορρά, ο οποίος δύναται, σε πείσμα των καιρών και της επικρατούσας ολιγαρχίας, να οδηγήσει στην αναγέννηση της δημοκρατίας στη χώρα που τη γέννησε. Ως πνευματικός απότοκος του Διαφωτισμού ο οποίος απάλλαξε την Ευρώπη από τις μοναρχίες, ο δημοκρατικός διαφωτισμός είναι αυτή η γενεσιουργός δύναμη, η οποία δύναται να αποτινάξει τον ολιγαρχικό ζυγό, ενώνοντας τον Ελληνισμό αλλά και την ανθρωπότητα.

Τι σημαίνει λοιπόν στην πράξη «δημοκρατικός διαφωτισμός»; Ποια είναι η σύγχρονη ιδεολογική μορφή της πραγματικής δημοκρατίας;

Πρωτίστως, και σύμφωνα με τις δημοκρατικές καταβολές, ο δημοκρατικός διαφωτισμός αποτελεί αγάπη και προσφορά στην πατρίδα, και υπεράσπιση αυτής από απειλές και επιβουλές, από όπου και αν προέρχονται. Είναι η ιδεολογία της κοινότητας, του συνόλου και του δήμου. Του κοινού καλού και του συλλογικού συμφέροντος μιας κοινωνίας.

Απαραίτητη προϋπόθεση για αυτή την αφοσίωση στην προάσπιση των εθνικών συμφερόντων, είναι ο ισορροπημένος συνδυασμός κράτους δικαίου και σεβασμού στους νόμους, με την ευνομία και την έμπρακτη δικαιοσύνη στην πολιτεία. Διαχρονική απόδειξη αυτού του σεβασμού και της αυτοθυσίας υπέρ πατρίδος και δημοκρατίας, αποτελεί η στάση του Σωκράτους κατά τη δίκη του, και κυρίως έπειτα αυτής. Αντιθέτως, ένα κράτος με δυσνόητη και δαιδαλώδη νομοθεσία, το οποίο δεν διασφαλίζει την ισότητα ενώπιον του νόμου, είναι ένα κράτος σφετεριστικό που οφείλει να καταργηθεί, και στο οποίο κανείς πολίτης δεν χρωστάει την αφοσίωσή του. Το αυτό ισχύει και σε περιπτώσεις που δεν εξασφαλίζεται η δημοκρατική αρχή της διάκρισης των εξουσιών όπως εκφράστηκε πρώτα από τον Αριστοτέλη, στην οποία περίπτωση το κράτος θεωρείται πως στερείται Συντάγματος. Δίχως Σύνταγμα, ένα κράτος θεωρείται αυταρχικό και ανελεύθερο, και συνεπώς, καταλύεται αυτοδικαίως.

Ταυτόχρονα, η ανιδιοτελής προσφορά και η προστασία της πατρίδας, δεν ορίζεται παρά ως αγάπη και προστασία του εαυτού και της κοινωνίας. Αυτό συμβαίνει διότι στην καρδιά του δημοκρατικού διαφωτισμού βρίσκεται η πολιτική ελευθερία, η οποία επιτυγχάνεται μόνο όταν ο κάθε άνθρωπος (και όχι “άτομο”) αυτοπροσδιορίζεται στην προσωπική του ζωή και ταυτόχρονα συμμετέχει, ως άρχων και αρχόμενος, στην πολιτική ζωή. Άλλωστε, ο μόνος τρόπος να κυβερνώμεθα και να είμαστε ταυτόχρονα ελεύθεροι, είναι να κυβερνάμε εμείς οι ίδιοι. Με σύγχρονους όρους, πρόκειται για το δικαίωμα του πολίτη να αποφασίζει άμεσα για τη ζωή του, με την ενεργό συμμετοχή του στη διακυβέρνηση.

Συνδυάζοντας τα ανωτέρω, ο δημοκρατικός διαφωτισμός δεν επιτρέπει την ψήφιση κανενός άδικου νόμου, ή νόμου που δεν μεταχειρίζεται όλους τους πολίτες ως ίσους, επειδή όπως εξηγούσε και ο Δημοσθένης, «κάθε πολίτης συμμετέχει εξίσου στη διακυβέρνηση του κράτους», εξασφαλίζοντας έτσι την ισονομία και την ισοπολιτεία.

Οικουμενικό στοιχείο της φιλοπατρίας του δημοκρατικού διαφωτισμού είναι και η αγάπη για τον Ελληνισμό, διότι αυτός είναι ο εμπνευστής του μεγαλειώδους πολιτεύματος της δημοκρατίας, και δική του κληρονομιά είναι η προστασία και ανάπτυξή της. Έτσι, στον πυρήνα της ιδεολογίας βρίσκεται η Ελληνικότητα, και ο θαυμασμός του κάλλους και της πνευματικής της ακτινοβολίας.

Πάνω απ’ όλα όμως, στο επίκεντρο της δημοκρατικής ιδεολογίας βρίσκεται ο πολίτης και τα δικαιώματά του. Όχι ο πολίτης – ιδιώτης, ο οποίος δεν μετέχει της πολιτικής ζωής και προτιμά να ασχολείται με προσωπικά ζητήματα, αλλά το αριστοτελικό ενεργό πολιτικό ον. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης άλλωστε, εξηγούσε πως «ο πολίτης είναι το υψηλότερο αξίωμα σε μια δημοκρατία».

Ο άνθρωπος λοιπόν είναι η αρχή των πάντων, μιας και η πόλις αποτελείται από ανθρώπους, και δίχως αυτούς δεν υπάρχει νομιμοποίηση για καμία πολιτική απόφαση και πράξη. Ως θεωρία που βασίζεται στο προσωπικό σθένος, την ανδρεία και την προσωπική πεποίθηση, ο δημοκρατικός διαφωτισμός απορρίπτει συλλήβδην τα κόμματα ως διασπαστικές και διχαστικές δυνάμεις, που οδηγούν σε κοινωνικές εκρήξεις και ολιγαρχικό φανατισμό. Αντιστοίχως, δεν αναγνωρίζει πολιτικούς μεσάζοντες, μιας και πρεσβεύει την άμεση συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Η άποψη, η θέση και η θέληση του ενεργού πολίτη, είναι η μόνη άξια και υγιής πολιτική δύναμη σε μια δημοκρατία. Οι όποιοι “αντιπρόσωποι”, περιορίζονται σε απλούς εντολοδόχους της θέλησης των πολιτών, ενώ η αληθινή δημοκρατική διαδικασία είναι η μόνη που μπορεί να αναδείξει τους αρίστους και πλέον ικανούς σε θέσεις ευθύνης.

Ταυτόχρονα, ο δημοκρατικός διαφωτισμός εμφορείται από ευγενή διαλεκτικά ιδεώδη όπως η πολυφωνία, ο διάλογος, η ισηγορία και η παρρησία. Ειδικότερα, ως ιδεολογία παρέχει τις πιο ισχυρές εγγυήσεις για τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα, ενώ ύστατο καθήκον της είναι η προστασία των εκάστοτε μειοψηφιών και μειονοτήτων. Επιπλέον, ο δημοκρατικός διαφωτισμός είναι η πλέον προοδευτική ιδεολογία, διότι αποτελεί πνευματική παρακαταθήκη της ανοιχτής αθηναϊκής κοινωνίας της κλασικής εποχής, η οποία δέχτηκε στους κόλπους της, μέσω του λιμανιού και του εμπορίου της, όλους τους λαούς της Μεσογείου και τις πεποιθήσεις των. Λειτουργώντας ως ιδεολογική μήτρα της δημοκρατίας και της ειρήνης, η Αθήνα επέδειξε ανοχή στη διαφορετικότητα και αντιστοίχως, η κληρονόμος ιδεολογία ενέχει ως ποιοτικά χαρακτηριστικά την ανεκτικότητα, την ανοχή και τη διαλλακτικότητα. Και έτσι, καθίσταται δύναμη ομόνοιας και εθνικής ενότητας, καλλιεργώντας το αίσθημα συλλογικότητας και ανιδιοτελούς προσφοράς στην κοινωνία.

Ως εκ τούτου, ο δογματισμός και η μισαλλοδοξία δεν βρίσκουν χώρο να ευδοκιμήσουν σε αυτοδύναμες και αυτοδιοικούμενες κοινωνίες, ενώ ο αυτοπροσδιορισμός και η αυτοδιάθεση είναι πάντοτε και μόνο επωφελή για μία δημοκρατικά θεσμισμένη πολιτεία. 

Επιπροσθέτως, ως η μόνη πολιτική ιδεολογία που εκφράζει αλλά και βασίζεται αποκλειστικά στον άνθρωπο, στις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, στα επιτεύγματα και τα λάθη του, ο δημοκρατικός διαφωτισμός δεν μπορεί παρά να είναι μία γενεσιουργός δύναμη κοινωνικοπολιτικών αλλαγών και δημιουργικής ανθρώπινης εξέλιξης.

Πρόσθετα συστατικά της ιδεολογίας είναι η επαναστατική και διαρκώς εξελισσόμενη φύση της, η κριτική σκέψη, η υποδειγματική αξιοπρέπεια, η ακεραιότητα, η αρμονία και η φύση των πραγμάτων, η αγάπη για τη ζωή και η ανεπιτήδευτη συλλογικότητα. Αντιστοίχως, η ευκοινωνησία (αλληλεγγύη), η ευψυχία (γενναιοψυχία), η περίσκεψη, η νουνέχεια, η επινοητικότητα. Συν τοις άλλοις, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, η ομόνοια, η ανιδιοτέλεια, η αυταπάρνηση, η ενάργεια στη λήψη αποφάσεων , η θέση κι επίτευξη στόχων (στοχοπροσήλωση), η εκλογίκευση και επικράτηση της κοινής λογικής, η πνευματική και διανοητική καλλιέργεια, η νοητική ελευθερία, η δημιουργική πρωτοβουλία, η τόλμη και το θάρρος.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη σπουδαιότητα της πολιτικής ηθικής, και στην υποχρεωτική της διασύνδεση με την εφαρμοσμένη πολιτική και διακυβέρνηση. Η πολιτική ενασχόληση που στερείται ηθικής, καταλήγει σύντομα σε τυχοδιωκτισμό και εξαπάτηση. Αντιθέτως, τα υψηλά πρότυπα ηθικής, η αποφασιστικότητα να διάγεις τον πολιτικό σου βίο βάσει αυτών, και ο συναισθηματικός αυτοέλεγχος που απαιτείται για κάτι τέτοιο, αποτελούν τα πλέον σημαντικά στοιχεία και χαρακτηριστικά της πολιτικής ενασχόλησης, τα οποία συνιστούν αυτό που ονομάζουμε πολιτική αρετή.

Απότοκος της μετάβασης σε καθεστώς πολιτικής ηθικής είναι οι υψηλές πολιτικές ιδέες. Ιδέες – συνεχιστές της προόδου της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Ιδέες που οδηγούν τους πολίτες σε ψυχική πλήρωση ατομικά, και σε μεγάλα επιτεύγματα ως σύνολο.

Συγκεφαλαιώνοντας, ο δημοκρατικός διαφωτισμός είναι η ιδεολογική συνέχεια του οικουμενικού Διαφωτισμού, που στοχεύει αυτή τη φορά στην κατάρριψη όχι της Μοναρχίας, αλλά της Ολιγαρχίας, και την αντικατάστασή της με πραγματική δημοκρατία. Είναι η ιστορική δέσμευση και το δημοκρατικό χρέος του Ελληνισμού απέναντι στην ανθρωπότητα, να αντιδράσει με όλη του τη δύναμη στις εκφυλιστικές και απάνθρωπες τάσεις και ιδεολογίες που καταδυναστεύουν ολόκληρο τον πλανήτη.

Ο δημοκρατικός διαφωτισμός είναι η τελευταία υγιής πολιτική ιδεολογία στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, είναι η μοναδική Ελληνική ιδεολογία και η πλέον διαχρονική. Συνεπώς, ο δημοκρατικός διαφωτισμός είναι η ιδεολογία που δύναται να λειτουργήσει ως πνευματική θρυαλλίδα για την αναγέννηση της δημοκρατίας και την απελευθέρωση της χώρας μας.

• Σταύρος Καλεντερίδης