Η νομική σύμβουλος Βαλέρια Ηλιάδου, αναλύει το πώς οι τεχνολογικοί γίγαντες Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft, καπηλεύονται τις ανάγκες της νέας εποχή εν μέσω πανδημίας.
Διαβαίνουμε, αδιαμφισβήτητα, το κατώφλι μιας νέας εποχής με ασυνήθιστα χαρακτηριστικά και μικτές κρίσεις. Ιστορικά, κάποιες μεταβάσεις αποτέλεσαν μια απλή μετατόπιση, μια απότομη αλλαγή καιρού, την Μήδεια των ημερών μας. Άλλες ήρθαν και κατάφεραν να ριζώσουν στο ευεπίφορο έδαφος της παγκόσμιας κοινότητας εγκαθιστώντας ένα νέο μοντέλο διάπλασης και ορισμού της οικονομίας, των δικαιωμάτων, της πολιτικής και της διεθνούς ισορροπίας.
Όλες όμως οι μεταβάσεις έχουν πάντα δύο κοινά σημεία: αγγίζουν την κοινωνία βαθιά, εγκιβωτίζοντας πολυσχιδείς συνέπειες σε όλους τους τομείς που την αφορούν και είναι αδιάγνωστες. Μάλιστα, όσο πιο αδιάγνωστες παραμένουν, τόσο πιο σταθερά και μακροπρόθεσμα θεμελιώνονται.
Τα τελευταία χρόνια οι διεθνείς εξελίξεις έφεραν στο προσκήνιο νέες απειλές, διαμορφώνοντας διαφορετικά μοντέλα διακυβέρνησης. Ο ιός εμφανίζεται σήμερα σε μια suis generis περίοδο, που περιλαμβάνει την Παγκόσμια Οικονομική ύφεση και την μεταναστευτική κρίση, εγείροντας ζητήματα βιωσιμότητας, αλλά και ευαισθητοποίησης σχετικά με την κλιματική αλλαγή, τις επενδύσεις και την οικονομία.
Αυτή η απειλή λειτουργεί σήμερα ως επιπρόσθετη αφύπνιση για επιτάχυνση της επιτακτικής πλέον ανάγκης εξεύρεσης συνολικών, μόνιμων λύσεων που θα καταστούν επιτέλους ικανές να αμβλύνουν την αμφιθυμία των καιρών. Μία εκ των συνεπειών που διαφαίνονται σε σχέση με το κληροδότημα της εξάπλωσης του ιού είναι και η μετατόπιση σε μια εποχή ψηφιακού μετασχηματισμού, παρατηρώντας πως ολοένα και περισσότερο οι υπηρεσίες, οι επενδύσεις και η καθημερινότητα συστήνουν σχέσεις εξάρτησης και αλληλεπίδρασης με την τεχνολογία, υπεραίροντας ζητήματα ιδιωτικότητας και ασφάλειας, διπλωματίας, δικαιοσύνης και δημοσιονομίας, αλλά και εκπληκτικές ευκαιρίες ανάτασης και εξέλιξης του ανθρώπινου είδους.
εταιρίες κολοσσοί έχουν την δυνατότητα καπήλευσης των αναγκών της εποχής
Μέσα σ’ αυτό το αμφίσημο περιβάλλον, εταιρίες κολοσσοί και στελέχη που διαχειρίζονται τους τεχνολογικούς τιτάνες – Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft – έχουν την δυνατότητα καπήλευσης των αναγκών της εποχής, εμφανιζόμενοι ως μπροστάρηδες στη νέα Βιομηχανική Επανάσταση, αλλά υποκρύπτοντας μέσα στον Δούρειο Ίππο της διευκόλυνσης, της επιτάχυνσης και της απλοποίησης την συσσώρευση πλούτου και προσωπικών δεδομένων.
Οι Big Tech αποτελούν σήμερα τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον πλανήτη, έχοντας καταφέρει να κυριαρχήσουν μονοπωλιακά στις παγκόσμιες αγορές.
Συγκεκριμένα, η Google είναι η σχεδόν ολοκληρωτικά κυρίαρχη δύναμη στην αγορά αναζήτησης. Η Facebook καλωσορίζει μηνιαίως δύο δισεκατομμύρια χρήστες και διαχειρίζεται έξι από τις 10 μεγαλύτερες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης παγκοσμίως.
Η Amazon ελέγχει σχεδόν το μισό παγκόσμιο ηλεκτρονικό εμπόριο και αποτελεί βαθμιαία τον μοναδικό παράγοντα στις υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους (cloud services), ενώ η Apple και η Microsoft διαχειρίζονται την πλειονότητα των λειτουργικών συστημάτων για κινητά και υπολογιστές.
Τον τελευταίο καιρό υπάρχει μια συστηματική προσπάθεια αφύπνισης των πολιτών προς αντιμετώπιση της δυστοπικής εξάρτησης της καθημερινότητας και της κοινωνικής λειτουργίας από τις συγκεκριμένες πλατφόρμες μέσα από άρθρα, αποκαλύψεις από ανώτατα στελέχη, ντοκιμαντέρ κ.α. Είναι θεμιτή η επισήμανση των κινδύνων, ειδικά για τις νέες γενιές για τις οποίες η τεχνολογία αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξης τους από πολύ νωρίς, οξύνοντας τις ανισότητες και δημιουργώντας συμπεριφορικά πρότυπα.
Ωστόσο, άφευκτα, δεν μπορεί να μην αναφερθεί κανείς, επίσης, στον υπαρκτό κίνδυνο που παραμονεύει για τις αγορές της περαιτέρω διόγκωσης των ήδη τεράστιων δυνατοτήτων αυτών των κολοσσών. Ήδη γνωρίζουμε ότι οι τακτικές που ακολουθούνται από αυτές τις εταιρίες έχουν οδηγήσει σε παράλυση τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, είτε μέσω αναγκαστικών εξαγορών, είτε μέσω αθέμιτου ανταγωνισμού.
Αποφεύγοντας φόρους
Η συστηματική αποφυγή των φόρων, επίσης, μέσω νομικών παραθύρων στην εκάστοτε χώρα που καταλαμβάνουν ψηφιακό χώρο, έχει αλγεινές συνέπειες για τις επιχειρήσεις μικρότερου βεληνεκούς που φορολογούνται κανονικά (ακόμα και με προκαταβολή φόρου για το επόμενο έτος) και, ως συνέπεια, δεν μπορούν να ακολουθήσουν την δυναμική αυτών των πλατφορμών, αναγκαζόμενες να εγκαταλείψουν πολλές φορές την αγορά. Ήδη, επίσης, γνωρίζουμε ότι το αμείωτο κίνητρο των Big Tech για κέρδος τις ωθεί στην εργαλειοποίηση και υπονόμευση της ίδιας της δημοκρατίας, επεμβαίνοντας στην αξιοπιστία ελεύθερων εκλογών.
Αυτή η εργαλειοποίηση που καθίσταται δυνατή μέσα από fake news και συλλογή τεράστιου όγκου δεδομένων μετατρέπεται σε έναν ισχυρό μοχλό πίεσης ανθρώπων και κράτους, λόγω της έλλειψης πληροφορίας που οι πλατφόρμες καλά συγκρατούν. Δεν έχουμε πληροφόρηση για το πώς τα προσωπικά μας δεδομένα ελέγχονται και χρησιμοποιούνται από τους αλγορίθμους που κατατάσσουν τους ανθρώπους σε κατηγορίες, διαμορφώνοντας συγκεκριμένο πλαίσιο προτιμήσεων και, κατά συνέπεια, επιλέγοντας τί θα αγοράσουν, τί θα πληροφορηθούν και, τελικά, τί θα σκεφτούν.
Ο Χαράρι στο βιβλίο του 21 μαθήματα για τον 21 αιώνα ανέπτυξε το συγκεκριμένο ζήτημα, επισημαίνοντας τον κίνδυνο η πληροφόρηση των πολιτών να καταστεί επιλογή των αλγορίθμων, ανάλογα με το υπάρχον συμφέρον την δεδομένη στιγμή. Η απειλή για την δημοκρατία, την παιδεία και την ανάπτυξη της σκέψης, στοιχεία καθοριστικά για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους είναι πρόδηλη.
Τα εκατομμύρια δολαρίων, όμως, που δίνονται για την άσκηση παρασκηνιακής πολιτικής πίεσης έχουν καταφέρει να απαλλάξουν τις εταιρίες αυτές από το νόμιμο έλεγχο και την απαραίτητη έρευνα. Κάθε κράτος που προσπάθησε κατά καιρούς να θέσει όρια στις μονοπωλιακές πρακτικές τους ήρθε αντιμέτωπο με άρνηση και εκβιασμό.
Πρόσφατο παράδειγμα το ζήτημα που έχει ανακύψει στην Αυστραλία με την Google να στέλνει τελεσίγραφο στην κυβέρνηση ότι θα εγκαταλείψει την χώρα, αν η Αυστραλία δεν συμμορφωθεί ώστε να αλλάξει το νόμο που επέβαλε τόσο στην Google, όσο και στη Facebook να καταβάλουν χρεώσεις σε δημοσιογράφους όταν χρησιμοποιούν και δημοσιεύουν περιεχόμενο της δουλειάς τους.
Ομοίως, σε μια προσπάθεια της η Ευρωπαϊκή Ένωση να διαχειριστεί την ανεξέλεγκτη εξάπλωση των μεγαθηρίων επέβαλε το 2018 πρόστιμο 2,7 δισεκατομμυρίων στην Google για παραπομπή των χρηστών στη σελίδα προϊόντων της και αντίστοιχο πρόστιμο στη Facebook για την διαχείριση των δεδομένων των χρηστών μέσω της εφαρμογής Whatsapp.
Τα πρόστιμα αυτά μικρό ρόλο έπαιξαν ως τροχοπέδη για την αναστολή της λειτουργίας των εταιριών: για τη Facebook το πρόστιμο αποτέλεσε μόλις το 1% από τα 22 δισεκατομμύρια εξαγοράς της Whatsapp, ενώ το γεγονός ότι η Google επέτρεψε την εγκατάσταση ανταγωνιστών για αγορά προϊόντων δεν προστατεύσε τους καταναλωτές, οι οποίοι φορολογούνται γι’ αυτές τις προσφορές.
Είναι φανερό ότι το σύστημα του καπιταλισμού που περιέγραψε ο Άνταμ Σμιθ χρησιμοποιώντας την μεταφορά της Αόρατης Χείρας, όπου το άτομο μέσα στο πλαίσιο της δράσης του για την αποκόμιση κέρδους αναγκαστικά προάγει και το κοινωνικό συμφέρον με το οποίο αλληλοεπιδρά και από το οποίο εξαρτάται η βιωσιμότητά του, απέχει κατά πολύ από τις σημερινές πρακτικές ενός οικονομικού συστήματος που σολιψιστικά επιβιώνει και παρασιτεί, ενώ απομυζά τις δυνατότητες του εκάστοτε ανταγωνιστή.
Το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσσώ πετιέται στον κάλαθο αχρήστων , καθώς ο καπιταλισμός δεν αφορά πλέον την φιλελεύθερη διακίνηση των ιδεών και αγαθών, αλλά μία δυστοπία που διογκώνεται και ως αρπακτικό κατασπαράζει όποιον τολμά να αντιπαρατεθεί. Εν μέσω αυτού του άνισου πολέμου ο μετακαπιταλισμός, ως άλλη φεουδαρχία, προωθεί την εκχώρηση όλο και περισσότερων εξουσιών από το κράτος προς τους Άρχοντες της νέας ψηφιακής εποχής.
Μια σύγχρονη Θουκυδίδεια παγίδα
Εν μέσω αυτής της Θουκυδίδειας παγίδας (κράτος-τεχνολογικοί κολοσσοί) γίνονται προσπάθειες αναστολής της ισοπέδωσης του οικονομικού υπάρχοντος καθεστώτος, όπως το ξέρουμε ως τώρα σε επίπεδο εθνικό, αλλά και Ευρωπαϊκό.
Προς το παρόν η συλλογική υιοθέτηση φορολογικού πλαισίου για τις εταιρίες υψηλής τεχνολογίας εγείρει συγκρούσεις, βασισμένες τόσο στο γεγονός ότι οι πλατφόρμες δεν καταλαμβάνουν φυσικό χώρο στο εκάστοτε κράτος μέλος ώστε να φορολογηθούν, όσο ακόμα και στο γεγονός ότι πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων και των χωρών της διεύρυνσης, διαμόρφωσαν “φορολογικούς παραδείσους” ώστε να προσελκύσουν την εγκατάσταση ξένων εταιριών.
Κάθε απόφαση σε πολιτικό επίπεδο παραμένει μια δύσκολη απόφαση γι’ αυτό και 137 χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ δεν έχουν ακόμα καταφέρει να καταλήξουν σε μια κοινώς αποδεκτή συμφωνία, η οποία θα ορίζει έναν ελάχιστο παγκόσμιο φορολογικό συντελεστή. Ομοίως, Ιρλανδία, Δανία, Σουηδία και Φινλανδία αντιτάχθηκαν στην προσπάθεια της ΕΕ να επιβάλει φόρο εισφοράς 3% επί ορισμένων υπηρεσιών.
Αυτές οι αμφίλογες εξελίξεις, δεν αφήνουν άλλες εναλλακτικές εκτός από την υιοθέτηση μέτρων με μεμονωμένες εθνικές πρωτοβουλίες. Αρκετές χώρες, ανάμεσα τους η Γαλλία, έχουν ήδη επιβάλει μονομερώς φόρους στις συγκεκριμένες εταιρίες, αλλά και η Ελλάδα έχει ταχθεί υπέρ αυτών των κινήσεων, μένοντας να δούμε αν θα προχωρήσει και η ίδια στην υιοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων.
Σίγουρα, η ψηφιακή επανάσταση που ήδη έχει ξεκινήσει, έχει πολλά να προσφέρει στις κοινωνίες σε εθνικό, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Οι αγορές έχουν σε μεγάλο βαθμό ευνοηθεί από τα πλεονεκτήματα του τεχνολογικού άλματος, και ειδικά την εποχή αυτή, όπου οι υπηρεσίες στην πλειονότητά τους αποκτούν ψηφιακό χαρακτήρα, η προσφορά της τεχνολογίας είναι πασίδηλη.
Ωστόσο, η υποχρέωση του κράτους για προστασία της δημοκρατίας και των οικονομικών αξιών, αλλά και του κάθε ανθρώπου να αξιολογεί με κριτική σκέψη τα σημάδια των καιρών παραμένει. Άλλως, χωρίς αυτήν την υποχρέωση, παραμένουμε πιόνια σε μια σκακιέρα με κινήσεις ήδη προαποφασισμένες, σε μια εποχή όπου ο κίνδυνος διαστρέβλωσης αξίας και ιδεώδους ελλοχεύει.
Πηγή: News247